अछाममा भत्काइएका छाउगोठ फेरि बनाइँदै

अछाम, १८ भदौ । छाउगोठमै २१ वर्षीया पार्वती बुढा रावतको मृत्यु भएपछि अछाममा छाउगोठ भत्काउने अभियानले एकाएक तीव्रता पायो । १० स्थानीय तहका ९१ वडा र प्रत्येक टोलमा अभियान चल्यो । गृह मन्त्रालयको निर्देशन र प्रहरीको नेतृत्वमा थालिएको अभियान कोरोना महामारीका कारण ओझेलमा परेको छ । साँफेबगर नगरपालिका–३ सिद्धेश्वरमा २०७६ मंसिर १५ गते राति छाउगोठमै रावतले ज्यान गुमाएकी थिइन् ।

‘कानुनको डरले धेरै महिला घरमै बस्न थालेका थिए,’ मंगलसेन नगरपालिका–५ की कल्पना ढुंगानाले भनिन्, ‘जनप्रतिनिधि, प्रहरी र प्रशासनको सक्रियता कम भएपछि केही महिला गोठमा जान सक्ने अवस्था पनि छ । यसलाई अझै केही समय अनुगमन गर्नैपर्छ ।’

कोरोना महामारीको त्रास समुदायसम्म फैलिएपछि छाउगोठ भत्काउने मात्रै होइन अरू चेतनाका थुप्रै कार्यक्रम रोकिएका छन् । पहिले पनि छाउगोठमा कसैको मृत्यु हुने बेला मात्रै अभियान चल्थ्यो । फेरि रोकिन्थ्यो । यसपटक भने अभियानमा धेरै स्थानीयले साथ दिएका थिए ।

कोरोना त्रासले यो विषयमा बहस हुनै छाडेको ढुंगानाले बताइन् । अघिल्लो वर्ष अभियानका क्रममा जिल्लाभर झन्डै १० हजार छाउगोठ भत्काइएका थिए । अहिले धेरै ठाउँमा फेरि गोठ बनाउन थालिएको स्थानीय बताउँछन् ।

पढेलेखेका महिला नै महिनावारी भएका बेला घरमा बस्न नसकेको अवस्थामा छाउगोठ भत्काउने अभियानले राम्रो सन्देश दिएको पञ्चदेवल विनायक नगरपालिका–८ की सामाजिक अभियन्ता राधिका शाही बताउँछिन् ।

गाउँको ७० प्रतिशत भूभाग देवीदेउताको नाममा भएको भन्दै महिनावारीका बेला महिलाहरू गोठ र ओडारमा बस्ने गरेका थिए । ‘छाउपडी कुप्रथा हो भन्ने सबैलाई थाहा छ । असुरक्षित रूपमा बस्दा ज्यान जान्छ भन्ने पनि बुझेका छन्,’ बारलाकी रूपमती शाहीले भनिन्, ‘देवीदेउताकै कारण गोठ र ओडारमा बस्ने महिलालाई अभियानले नै घरमा बस्ने अवस्थामा ल्याएको हो । अभियान रोकिँदा फेरि छाउगोठ बन्न थालेका छन् ।’ छाउ बार्नेलाई कारबाही गर्ने थाहा पाएपछि पहिले सबै डराए पनि अहिले गोठ बन्न थालेपछि चिन्ता लागेको उनले सुनाइन् ।

उनका अनुसार जनचेतना मात्रैले सम्भव छैन । ‘विभिन्न खालका चेतनामूलक कार्यक्रम त पहिले पनि भएका हुन् । घरमा बस्छु भनेकै भरमा तत्कालीन अवस्थामा धेरै गाविस छाउपडी गोठमुक्त घोषणासमेत भए,’ उनले भनिन्, ‘कार्यक्रममा सहभागी हुँदासम्म छाउ नबार्ने भन्दै घोषणा गर्नेहरू घरमा गएर गोठमा बसाउँछन् । बसाउन बाध्य पार्छन् ।’ जनचेतना सँगसँगै कानुन कार्यान्वयनसमेत गरे छाउपडी कुप्रथा न्यूनीकरण हुने उनको भनाइ छ ।

कोरोना संक्रमणका कारण छाउगोठ भत्काउने, अनुगमन गर्ने कार्यक्रम स्थगित भएको अछामका सहायक प्रमुख जिल्ला अधिकारी रञ्जनप्रसाद तिमिल्सैनाले बताए । ‘छाउगोठहरू कता बने, कुन ठाउँमा अभियान सञ्जालन गर्ने भन्ने सूचना लिइराखेका छौं,’ उनले भने, ‘सबै सरोकारवालासंँग समन्वय गरेर फेरि अभियानलाई निरन्तरता दिनेछौं ।’